Phổ quát (Universals)[efn_note]Chủ nghĩa phổ quát là khái niệm triết học và thần học cho rằng một số ý tưởng có tính ứng dụng hoặc khả năng áp dụng phổ quát. Niềm tin vào một chân lý cơ bản là một nguyên lý quan trọng khác của thuyết phổ quát.[/efn_note] trong triết học là gì?
Cuộc tranh luận xung quanh những cái phổ quát tập trung vào câu hỏi liệu chúng có địa vị nào ngoài tâm trí hay không. Nhưng chúng ta có ý gì khi nói những cái phổ quát thường đối lập với những cái cụ thể?
Hầu hết mọi người có xu hướng nghĩ rằng thế giới bao gồm những cái cụ thể hoặc những vật thể đơn lẻ chỉ tồn tại ở một nơi tại một thời điểm; ví dụ, một quả dâu tây cụ thể hoặc một quả táo cụ thể. Nhưng nhiều chi tiết dường như có chung đặc điểm. Ví dụ như dâu tây và táo đều có màu đỏ. Nhưng tại sao và làm thế nào mà cả hai đều có màu đỏ? Một câu hỏi như vậy tiếp tục mê hoặc các triết gia và khiến họ rơi vào một trong ba nhóm. Có những người theo chủ nghĩa hiện thực (realists)[efn_note]Các nhà hiện thực triết học cho rằng một loại sự vật nào đó có sự tồn tại độc lập với tâm trí[/efn_note] thừa nhận những cái phổ quát là những thực thể tồn tại khách quan mà những cái cụ thể (như dâu tây và táo) cùng chia sẻ. Sau đó, có những người theo chủ nghĩa phản hiện thực (anti- realists)[efn_note]chủ nghĩa phản hiện thực là một quan điểm bao gồm nhiều loại như siêu hình, toán học, ngữ nghĩa, khoa học, đạo đức và nhận thức luận. Thuật ngữ này lần đầu tiên được nhà triết học người Anh Michael Dummett đưa ra trong một lập luận chống lại một hình thức của chủ nghĩa hiện thực mà Dummett coi là ‘chủ nghĩa giản lược không màu’.[/efn_note] rơi vào phe khái niệm (conceptualist)[efn_note]Trong siêu hình học, chủ nghĩa khái niệm là một lý thuyết giải thích tính phổ quát của các chi tiết cụ thể như các khuôn khổ được khái niệm hóa nằm trong tâm trí tư duy. một người nghiên cứu hoặc tin vào lý thuyết cho rằng những phẩm chất chung như ‘vẻ đẹp’ và ‘màu đỏ’ chỉ tồn tại dưới dạng ý tưởng trong tâm trí.[/efn_note] và chủ nghĩa duy danh (nominalist)[efn_note]Trong siêu hình học, chủ nghĩa duy danh là quan điểm cho rằng những cái phổ quát và các đối tượng trừu tượng không thực sự tồn tại ngoài việc chỉ đơn thuần là những cái tên hoặc nhãn hiệu. Có ít nhất hai phiên bản chính của chủ nghĩa duy danh. Một phiên bản phủ nhận sự tồn tại của những cái phổ quát – những thứ có thể được thể hiện hoặc minh họa bằng nhiều thứ cụ thể.[/efn_note], cả hai đều không chấp nhận những cái phổ quát và phủ sự cần thiết của chúng.
Chủ nghĩa hiện thực (Realism)khẳng định rằng những cái phổ quát tồn tại và nếu không có chúng, chúng ta sẽ không thể giải thích được một thực tế cơ bản của thực tại, cụ thể là có sự tương đồng và tính hệ thống thực sự trong tự nhiên. Có ít nhất hai loại chủ nghĩa hiện thực: cực đoan và mạnh mẽ. Chủ nghĩa hiện thực cực đoan quay trở lại với Plato. Theo quan điểm của Plato, để giải thích sự đồng nhất của những cái riêng biệt, người ta phải chấp nhận rằng có một thực thể khác ngoài cái đặc biệt tương tự, cái phổ quát, mà Plato gọi là Hình thức. Vì vậy, việc quả táo và quả dâu tây đều có màu đỏ là vì cả hai đều có chung màu đỏ phổ quát hoặc Dạng màu đỏ. Dạng Màu Đỏ thể hiện ở cả hai chi tiết đó cùng một lúc.
Trong chủ nghĩa hiện thực cực đoan (extreme realism)[efn_note][/efn_note], có ít nhất ba thành phần khác nhau (mà chúng ta có thể xem như một bộ ba): cái cụ thể (quả táo hoặc quả dâu tây cụ thể), màu đỏ của cái cụ thể và Dạng màu đỏ thể hiện trong cái cụ thể. Plato xem các Hình thức là phi vật chất (chúng tồn tại bên ngoài không gian và thời gian) nhưng cũng bằng cách nào đó có liên quan đến các chi tiết mà chúng hiển nhiên trong đó. Nói cách khác, Dạng màu đỏ phải có liên quan nào đó đến quả táo đỏ vì nó làm cho quả táo cụ thể có màu đỏ. Plato đưa ra giả thuyết rằng các cá thể tham gia vào các Hình thức và nhận được các phẩm chất của chúng nhờ vào mối quan hệ tham gia này. Tuy nhiên, quan điểm này đã trở thành nạn nhân của một số lời chỉ trích nghiêm trọng, đặc biệt là Third Man Argument vốn đã khiến nhiều triết gia phải khám phá những lựa chọn thay thế.
Chủ nghĩa hiện thực mạnh mẽ (Strong Realism)[efn_note][/efn_note] bác bỏ sự tồn tại độc lập của các Hình thức. Đặc biệt, nó bác bỏ bộ ba do chủ nghĩa hiện thực cực đoan thừa nhận. Khi một vật cụ thể có đặc tính, thì chỉ có vật đặc biệt (quả táo) và đặc tính của nó (màu đỏ). Chỉ có quả táo và màu đỏ của nó, nhưng không cần có Dạng màu đỏ độc lập thứ ba để sở hữu chất lượng. Đối với người theo chủ nghĩa hiện thực mạnh mẽ, cái phổ quát chỉ là phẩm chất có trong cái cụ thể này và bất kỳ cái cụ thể giống hệt nào khác. Màu đỏ phổ quát có trong quả táo này, quả táo kia và tất cả những quả táo có màu đỏ tương tự. Nó không khác biệt và độc lập với cái cụ thể có màu này, nhưng vì nó là cái phổ quát nên nó có thể tồn tại ở nhiều nơi cùng một lúc. Điểm mạnh của quan điểm này là nó miễn nhiễm với Third Man Argument và không cần thừa nhận các Hình thức trừu tượng tồn tại bên ngoài không gian và thời gian để làm cơ sở cho các phẩm chất của các chi tiết cụ thể. Những cái phổ quát của Người theo chủ nghĩa hiện thực mạnh mẽ đều ở trong không gian và thời gian và có thể ở nhiều nơi cùng một lúc.
Chủ nghĩa khái niệm (Conceptualism) cho rằng những gì chúng ta coi là phổ quát là một đặc điểm của tâm trí và các khái niệm hoặc ý tưởng trong tâm trí. Sự giống nhau giữa các chi tiết được giải thích bằng cách thu hút các khái niệm hoặc ý tưởng chung: quả táo và quả dâu tây có màu đỏ vì khái niệm màu đỏ áp dụng cho cả hai chi tiết đó. Màu đỏ không phải là một đối tượng hay Hình thức trừu tượng, mà là một khái niệm mà nhiều chi tiết đa dạng thuộc về hoặc tuân theo.
Những người theo chủ nghĩa duy danh (Nominalists) cho rằng chỉ có những cái cụ thể mới tồn tại và phủ nhận sự tồn tại của những khái niệm trừu tượng và phổ quát. Chủ nghĩa duy danh vị ngữ cho rằng một cái bảng cụ thể có màu đỏ bởi vì vị từ “có màu đỏ” có thể thực sự được nói về cái bàn. Vị ngữ “đỏ – is red” chỉ đơn thuần là một chuỗi các từ trên một trang. Mở rộng cách tiếp cận này, người ta có thể nói rằng hai vật thể màu đỏ (một quả táo và một cái bàn) đều có màu đỏ đơn giản vì biểu thức ngôn ngữ, vị ngữ “có màu đỏ” được nói đến cả hai. Người đề xướng quan điểm này cho rằng tất cả những gì tồn tại chỉ là những cá nhân và những từ ngữ để nói về những cá nhân đó. Một lời chỉ trích chính đối với chủ nghĩa duy danh vị ngữ là nó không giải quyết được Vấn đề về những cái phổ quát vì nó bỏ qua câu hỏi. Chẳng hạn, tại sao lại đúng khi nói rằng cả quả táo và ô tô đều có màu đỏ mà không phải xanh lục hay xanh lam?
Một dạng khác của chủ nghĩa duy danh, chủ nghĩa duy danh tương đồng (resemblance nominalism), thu thập các chi tiết cụ thể thành các tập hợp dựa trên sự giống nhau của chúng và sau đó giải thích sự đồng nhất và giống nhau của chúng bằng cách thu hút những điểm chung của các thành viên trong tập hợp. Theo quan điểm này, màu đỏ của một vật cụ thể được giải thích là do nó thuộc về một tập hợp các vật màu đỏ. Việc hai vật đều có màu đỏ được chúng giải thích sau thuộc cùng một tập hợp những thứ màu đỏ. Ví dụ: một quả táo đỏ giống với những quả táo đỏ khác, áo đỏ và ô tô đỏ sẽ được xếp vào một bộ. Một tập hợp nhất định, chẳng hạn như tập hợp những thứ màu đỏ, được xây dựng bằng cách thêm vào đó những chi tiết giống nhau hơn là giống với bất kỳ thứ gì không phải là thành viên (những chi tiết không có màu đỏ). Vì vậy, những phẩm chất chung được thể hiện bằng cách chỉ nói về những mối quan hệ giống nhau.
Tham khảo thêm
MacLeod, Mary., and Rubenstein, Eric. n.d. Universals.
Garvey, James., and Stangroom, Jeremy. 2012. The Story of Philosophy: A History of Western Thought. London: Hachette UK.
