Hòa Bình Đích Thực: Công Trình của Công Lý và Tình Liên Đới
I. Nền Tảng: Hòa Bình là Trật Tự Dựa trên Luật Tự Nhiên
Thần học Công giáo xác định hòa bình (Pax) không đơn thuần là sự vắng mặt của chiến tranh hay xung đột, mà là một thực tại xây dựng và tích cực, bắt nguồn từ trật tự mà Thiên Chúa đã thiết lập trong vũ trụ và khắc ghi trong tâm hồn con người. Tông thư nền tảng Pacem in Terris (1963) của Thánh Giáo hoàng Gioan XXIII đã đặt nền móng cho cách tiếp cận này, khẳng định rằng hòa bình phải được xây dựng trên bốn trụ cột: Chân lý, Công lý, Tình yêu, và Tự do.[1]
Sự hiện diện đích thực của hòa bình, do đó, phải dựa trên Luật Tự Nhiên (Lex Naturalis)—nguồn gốc của Phẩm giá Con người (Dignitas Humana) và Nhân quyền (Iura Humana). Khi các quyền này bị xâm phạm, trật tự xã hội bị phá vỡ, dẫn đến thiếu hòa bình. Chính vì lẽ đó, Thánh Kinh định nghĩa hòa bình như là “công trình của công lý” (opus iustitiae)[2], hàm ý rằng hòa bình không phải là một món quà được ban tặng ngẫu nhiên mà là thành quả của sự cam kết kiên định đối với công ích (Bonum Commune) và công bằng xã hội (Iustitia Socialis).[3] Bất kỳ hành động thực thi quyền lực nào, dù là chính trị hay xã hội, mà “coi thường luật luân lý hoặc điều khoản hiến pháp, hoặc hành động trái ngược với yêu sách của công ích,” đều phá hủy nền tảng cơ bản của hòa bình.[4]
II. Thách Thức Đương Đại: Nhận thức về Tính Tương Quan (Interconnectedness)
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các thách thức đối với hòa bình đòi hỏi một sự nhận thức sắc bén về mối liên hệ không thể tách rời giữa các thực tại. Tư duy về tính tương quan (interconnectedness), được thúc đẩy mạnh mẽ bởi Đức Thánh Cha Phanxicô, đã mở rộng phạm vi của hòa bình ra khỏi giới hạn truyền thống.
Thách Thức về Bất Bình Đẳng Cấu Trúc
Thách thức cốt lõi và cấp bách nhất đối với hòa bình là sự gia tăng của bất bình đẳng cấu trúc (Inaequalitas Structurae)—đặc biệt là khoảng cách kinh tế và xã hội sâu sắc giữa người giàu và người nghèo, giữa các chủng tộc và giới tính. Thần học Xã hội nhìn nhận bất bình đẳng này không chỉ là một vấn đề kinh tế mà là một sự xúc phạm luân lý (offensio moralis) đối với phẩm giá con người. Sự bất công trong phân phối tài nguyên và cơ hội (Iustitia Distributiva) tạo ra căng thẳng xã hội và kinh tế, dẫn đến “bất ổn xã hội” và xung đột, bao gồm cả bạo lực. Chính sự “bất ổn và tham nhũng của quyền lực chính trị” thường là nguyên nhân sâu xa làm trầm trọng thêm sự bất công này, phá hủy lòng tin và tình liên đới (Solidaritas).[5]
Thách Thức Sinh Thái và Mạng Xã hội
- Hòa Bình Sinh Thái (Pax Ecologica): Đức Thánh Cha Phanxicô đã kết nối hòa bình, công lý và việc bảo tồn tạo vật thành “ba chủ đề hoàn toàn liên kết với nhau.”[6] Suy thoái môi trường (Degradatio Ambitus) không chỉ đe dọa đa dạng sinh học mà còn trực tiếp gây ra xung đột về tài nguyên (lương thực, nước), thúc đẩy di cư khí hậu (migratio climatica) và làm suy yếu công ích của nhân loại. Thần học kêu gọi một đổi mới sinh thái (conversio ecologica), nhận ra rằng việc chăm sóc “Ngôi nhà Chung” (Domus Communis) là một hành động luân lý và là một phần thiết yếu của việc xây dựng hòa bình.
- Mạng Xã hội và Chân lý: Trong một thế giới được kết nối bởi công nghệ, các phương tiện truyền thông xã hội giữ “tiềm năng quyền lực to lớn” nhưng cũng có thể bị lợi dụng để lan truyền thông tin sai lệch (disinformation), kích động bạo lực, và làm tổn hại đến danh dự cá nhân và uy tín tập thể. Giáo huấn Xã hội Công giáo nhấn mạnh rằng việc thúc đẩy hòa bình trên các nền tảng kỹ thuật số phải được dẫn lối bởi sự tôn trọng Chân lý (Veritas) và sự cam kết đối với Đối thoại (Dialogus) mang tính xây dựng, nhằm bảo vệ phẩm giá trong không gian số.[7]
III. Sứ Vụ: Giáo Hội là Chứng Nhân của Công Lý và Hòa Bình
Đối diện với những thách thức trên, Thần học về Hòa bình (Theologia Pacis) kêu gọi “tất cả mọi người thiện chí” (omnes homines bonae voluntatis) nhận ra nhân tính được chia sẻ (Humanitas Communis) và tầm quan trọng của lòng trắc ẩn (Misericordia) như là động lực thúc đẩy hòa bình.
Phản Tỉnh Lịch Sử và Trung Thành với Chúa Kitô
Trong lịch sử, các hành động của cá nhân hoặc nhóm nhân danh Kitô giáo đã “có thể liên quan đến bạo lực và xung đột,” nhưng cần có một sự phân biệt thần học (distinctio theologica) rõ ràng. Những hành động đó không phản ánh Giáo huấn đích thực (Doctrina Vera) của Hoàng tử Hòa bình (Princeps Pacis), Chúa Giêsu Kitô.[8] Giáo huấn cốt lõi của Chúa Kitô—tập trung vào Tình yêu (Caritas), Tha thứ (Veniam), và Nguyên tắc Bất Bạo động (Non-Violentia)—vẫn là giá trị luân lý phổ quát và vĩnh cửu.
Tân Phúc Âm Hóa và Sứ Vụ Xã Hội
Trong kỷ nguyên Tân Phúc Âm Hóa (Nova Evangelizatio), Giáo hội được kêu gọi thể hiện sự trung thành với sứ mạng (fidelitas missionalis) bằng cách trở thành “chứng nhân của tình yêu Chúa Kitô thông qua các công việc phục vụ công lý và hòa bình.” Việc đáp ứng các “dấu chỉ thời đại” (Signa Temporum) đòi hỏi Giáo hội phải:
- Chiếu sáng thực tại: Sử dụng ánh sáng Lời Chúa để soi sáng các thực tại nhân sinh phức tạp trong bối cảnh xã hội, chính trị và kinh tế.
- Hội nhập văn hóa (Inculturatio): Mở rộng Giáo huấn Xã hội (Doctrina Socialis) vào các nền văn hóa và thực tế xã hội khác nhau để thúc đẩy phẩm giá, công lý, và hòa bình của con người trong các mối quan hệ liên cá nhân, liên nhóm, và liên quốc gia.
Một cách ngắn gọn, Hòa bình đích thực (Pax Vera) không phải là mục tiêu bên ngoài Tin Mừng, mà là sự hiện thực hóa Triều Đại Thiên Chúa (Regnum Dei) trên trái đất—một triều đại được xây dựng dựa trên sự toàn vẹn của công lý, tình yêu và tình liên đới.[9]
[1] Gioan XXIII, Tông thư Pacem in Terris (11 tháng 4, 1963), số 35.
[2] Xc. Is 32:17. Câu này là nguyên tắc nền tảng của Thần học Xã hội về hòa bình
[3] Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, Tóm lược Giáo huấn Xã hội của Giáo hội (2004), số 494.
[4] Gioan XXIII, Pacem in Terris, số 69
[5] Xem thêm Gioan Phaolô II, Tông thư Centesimus Annus (1 tháng 5, 1991), về sự bất công của các cấu trúc tội lỗi.
[6] Phanxicô, Thông điệp Laudato Si’ (24 tháng 5, 2015), số 92.
[7] Xem thêm Hội đồng Giáo hoàng về Truyền thông Xã hội, Aetatis Novae (1992), về vai trò của truyền thông trong việc thúc đẩy công lý và hòa bình.
[8] Giáo hội luôn phân biệt giữa sự thánh thiện của giáo huấn Chúa Kitô và những sai lầm cá nhân/cấu trúc của các thành viên Giáo hội (Ecclesia semper reformanda).
[9] Căn cứ theo bản chất cánh chung nhưng đã bắt đầu của Triều Đại Thiên Chúa (xem Lumen Gentium, số 5).
Discussion about this post