Trong Mùa Chay, người Công giáo chúng ta được mời gọi hết lòng tìm kiếm Chúa trong cầu nguyện, đọc và suy niệm Kinh thánh, phục vụ bằng cách cho đi và hy sinh bằng việc chay tịnh để làm chủ bản thân mình. Nhiều tín hữu cũng giữ truyền thống kiêng thịt vào các ngày Thứ Sáu trong Mùa Chay, nhưng mọi người cũng được kêu gọi sống có kỷ luật tự giác và chay tịnh bằng những cách khác nữa suốt mùa Chay. Những thực hành này trong mùa chay: cầu nguyện, chay tịnh, bác ái, đều dựa trên một điều kiện căn cốt mà Chúa Giêsu đề xuất cho những ai muốn trở thành môn đệ của Ngài: “Ai muốn theo tôi, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình hằng ngày mà theo” (Lc 9: 23).
- Nền tảng của tinh thần Mùa Chay: buông bỏ cái tôi chỉ biết quy về mình.
Đối với tất cả chúng ta là những tội nhân, ở những mức độ khác nhau trong cuộc sống, chúng ta hầu như chỉ nghĩ về mình. Điều đó có nghĩa là, chúng ta chỉ nhìn thế giới xoay quanh cái tôi – chúng ta là trung tâm, nhu cầu, dự án, kế hoạch của cái tôi, cũng như những điều cái tôi thích và không thích. Sự hoán cải thực sự – cuộc hoán cải mà Chúa Giêsu nói đến – không chỉ là chú trọng điều đạo đức mà thôi, nhưng chúng ta cũng phải biết buông bỏ cái tôi chỉ biết quy về mình, để mở rộng tâm trí và cõi lòng tiếp nhận một cách suy tưởng mới, dẫn đến một cung cách sống đổi mới: “Tôi sống, nhưng không còn phải là tôi, mà là Chúa Kitô sống trong tôi” (Gl 2:20). Sự hoán cải thực sự đó liên quan đến việc thay đổi hoàn toàn nhận thức và con người của chúng ta, để trở nên con người mới, để Thiên Chúa thật sự hiện diện trong mọi tư tưởng, lời nói và hành động của chúng ta. Điều này chứng tỏ chúng ta nhận ra than phận yếu hèn của con người, và chính Thiên Chúa là nguồn sống của chúng ta.
Chúa Giêsu đưa ra một lời dạy chắc hẳn đã khiến những người ở thế kỷ thứ nhất nghe Ngài phải cảm thấy rúng động: “Ai muốn theo Thầy, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình mà theo” (Mt 16: 24). Những người nghe Chúa Giêsu biết thập tự giá có nghĩa là gì: một cái chết trong đau đớn tột cùng, trần truồng và nhục nhã. Tất nhiên họ không nghĩ đến thập giá như một thuật ngữ tôn giáo mang nghĩa ẩn dụ như chúng ta ngày nay. Họ biết đến thập tự giá đó với tất cả sự bạo tàn khủng khiếp của nó.
Chúa Giêsu như muốn nói: chừng nào bạn còn chưa đóng đinh cái tôi của mình, bạn không thể là môn đệ của tôi được. Bước đi này – bước đi khủng khiếp này – phải là nền tảng đời sống tâm linh của mỗi người muốn đi theo Chúa Giêsu, nhận Ngài là Đấng Kitô, là “Chiên Thiên Chúa, Đấng xoá bỏ tội trần gian” (Ga 1;29) và như Thánh Phêrô tuyên xưng: “Thầy là Đấng Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống” (Mt 16:16). Trong mùa chay thánh này, chúng ta được mời gọi luôn ghi nhớ và suy niệm lời nhắn bảo của vị linh mục hoặc thừa tác viên xức tro lên trán chúng ta: “Hãy nhớ mình là tro bụi và sẽ trở về bụi tro” (Stk 3:19) hoặc “Hãy sám hối và tin vào Tin Mừng” (Mc 1:15). Nói cách khác, tro không phải là dấu hiệu của điều thú vị dễ chịu. Tro có màu xám, u ám, ảm đạm, báo động. Việc xức tro nhắc nhở rõ ràng rằng chúng ta sẽ chết và thân xác của chúng ta, dù trẻ đẹp xinh tươi, chắc chắn sẽ trở về bụi đất và rằng chúng ta là những tội nhân đã phản nghịch Thiên Chúa cần phải triệt để hoán cải nếp nghĩ chỉ biết mình, lối ăn nói ngạo mạn, cách cư xử kẻ cả trịch thượng, kiểu sống ngang tàng bất chấp của chúng ta. Chúng ta được mời gọi quyết tâm trừ khử những thói hư tật xấu, gieo trồng những suy nghĩ hướng thượng và cảm xúc đạo hạnh, bồi đắp tâm trí và cõi lòng trở thành “không gian thánh thiêng” cho cuộc sống của mình; loại bỏ những điều thế tục và tầm thường thống trị “đền thờ linh thiêng” đó.
- Khiêm nhường thú nhận yếu đuối và tội lỗi của mình.
Mùa Chay là thời gian đặc ân trong năm phụng vụ khi chúng ta được khuyến khích thú nhận mình yếu đuối về đạo đức, đầy tội lỗi, dễ chết, và cần được Thiên Chúa và người khác tha thứ, qua các bí tích nhiệm mầu của Giáo Hội. Giáo hội mà chúng ta đang thuộc về là một Giáo hội tích cực không ngừng nghỉ, luôn loan báo niềm vui, sự bình an, sự tốt lành trong mọi sự, tình yêu và sự tha thứ của Thiên Chúa, hơn nữa là cuộc sống vĩnh cửu. Bởi chính Thiên Chúa là Đấng thiện hảo và đã trao ban sự tốt lành của Ngài trong long Giáo hội. Đó là những điều chúng ta tin, rao giảng, ca hát và tuyên xưng. Nhưng chúng ta cũng phải nhớ rằng, không phải mọi thứ trong cuộc sống của chúng ta đều tốt đẹp, vui vẻ và lạc quan. Chúng ta đừng hời hợt, ảo tưởng, phi thực tế, trốn tránh thực tế đầy sóng gió khi sống đức tin của mình. Chính những điều đó nhắc nhở chúng ta một cách rõ ràng về một đức tin cũng đầy thử thách, cả những cuộc chiến căm go chống lại “cái tôi ích kỷ, dục vọng, đam mê, buông thả”, những khuynh hướng u tối của cái tôi vốn đã hư hỏng. Về bản chất, cái tôi thuộc về con người, là khuynh hướng của một con người. Tuy nhiên đừng dừng lại ở quan niệm đơn giản đó, vì chúng không chỉ chi phối rất mạnh ý định và hành động của mỗi chúng ta, mà còn khóa chặt chúng ta trong thân phận hư ảo vô thường, khiến chúng ta chìm mất trong thế gian, trở nên vong thân, không còn là chính mình nữa. Thánh Phaolô đã từng kêu lên: “Tôi thật là một người khốn nạn! Ai sẽ giải thoát tôi khỏi thân xác phải chết này?” (Rm 7:24). Cách thoát khỏi sự giam hãm của cõi vô thường này là gì nếu không phải là chạy đến cùng Chúa Giêsu Kitô, vì: “Tôi có thể làm được mọi sự nhờ Chúa Kitô, Đấng ban sức mạnh cho tôi” (Phil 4,13). Thánh nhân còn nói thêm rất rõ ràng: “Những ai sống theo tính xác thịt, thì hướng về những gì thuộc tính xác thịt; còn những ai sống theo Thần Khí, thì hướng về những gì thuộc Thần Khí. Hướng đi của tính xác thịt là sự chết, còn hướng đi của Thần Khí là sự sống và bình an… Lại nữa, nếu Thần Khí ngự trong anh em, Thần Khí của Đấng đã làm cho Chúa Giêsu sống lại từ cõi chết, thì Đấng đã làm cho Chúa Giêsu sống lại từ cõi chết, cũng sẽ dùng Thần Khí của Ngài đang ngự trong anh em, mà làm cho thân xác của anh em được sự sống mới” (Rm 8:5-11).
3. Biết mình là ai: là cái tôi dễ buông thả cho ham muốn của trần tục.
Hầu hết mọi người đều cho rằng tự biết rõ chính mình, rằng “không ai gần gũi ta hơn chính bản thân bản thân ta.” Tuy nhiên, tự tin như vậy chưa hẳn là tự biết mình. Chúng ta đang sống trong một thế giới mà ở nhiều phương diện, chúng ta không biết rõ về chính mình. Không ít người đánh giá không đúng về mình, về người khác và về thế giới. Khi tự hiểu biết mình, con người cũng hiểu biết điều gì là tốt đẹp đối với mình và phân biệt được điều gì có thể làm và điều gì không nên làm.
Vì chúng ta là xác thịt và linh hồn nên chúng ta có những ham muốn ở cả hai thế giới. Nhưng chúng ta nhận biết thế giới này thông qua cơ thể và giác quan của mình. Đó là lý do tại sao cơ thể lại có ảnh hưởng trực tiếp đến chúng ta như vậy. Con người có bản năng sinh tồn rất lớn, tự bảo vệ sự sống của mình và lưu truyền sự sống ấy. Bản năng ấy rất liên quan đến thân xác: ăn uống để sinh tồn, và quan hệ vợ chồng để lưu truyền sự sống. Thân xác tác động trực tiếp và ngay lập tức đến chúng ta.
Nhưng chúng ta không chỉ là những sinh vật thuần vật chất. Thể chất và những thú vui của nó rất quan trọng, nhưng ở một khía cạnh nào đó, chúng cũng mù quáng. Chúng có thể gây rối loạn. Chúa ban cho chúng ta niềm vui của thể chất để hướng chúng ta đến điều thiện hảo thánh thiêng, nhưng đôi khi chúng ta coi niềm vui thể chất là mục đích, quên mất điều thiện hảo thánh thiêng thực sự. “Con người được tạo dựng theo hình ảnh của Thiên Chúa”, và cũng Con Thiên Chúa đã sẵn lòng mang lấy xác thể như con người. Đó là điều chúng ta cử hành vào Lễ Giáng Sinh, và vào Lễ Phục Sinh chúng ta cử hành nhập thể và sự sống lại của Ngài chính trong thân xác con người. Dù thế, con ngưỡi vẫn yếu đuối và dễ sa ngã. Nếu không có ân sủng đặc biệt của Thiên Chúa, chúng ta sẽ không can đảm để vượt qua cám dỗ hay sức mạnh để đứng vững. Đó là lúc chúng ta cần chay tịnh để thể hiện sự hy sinh tự nguyện của chúng ta. Chúng ta thừa nhận sự tốt lành của lương thực nuôi sống chúng ta. Nhưng chúng ta cũng thừa nhận rằng những ham muốn thể xác của con người – những thú vui ăn uống, đặc biệt là những thú vui thể xác, có thể làm ta vấp ngã. Chúng ta biết điều đó khó đến mức nào nếu không có ơn trợ giúp của Thiên Chúa.
- Tập luyện thắng vượt cái tôi tội lỗi.
Mùa Chay là một mùa chay tịnh. Phải cố gắng biết bao thì chúng ta mới thắng vượt được sự lôi cuốn của miếng sô cô la, của chiếc bánh giòn ngọt, của tách cà phê nóng thơm hay chiếc bánh mì ngậy bơ? Chúng ta biết điều mình muốn làm, nhưng, giống như Thánh Phaolô, “Sự thiện tôi muốn thì tôi không làm, nhưng sự ác tôi không muốn, tôi lại cứ làm” (Rm 7:19). Tôi muốn hy sinh bữa ăn đó, miếng kẹo đó, đồ uống đó – nhưng ý chí dường như bất lực. Bởi “tinh thần thì hăng hái nhưng thể xác lại yếu đuối!”
Do đó, việc nhịn ăn giúp chúng ta tự nguyện từ bỏ ham muốn ăn uống, “biết chính mình” bằng cách xét mình ở hai điều: thứ nhất là tác động tức thời và trực tiếp của ham muốn thể xác đối với tôi và thứ hai là sự giằng kéo trong tôi giữa những ham muốn, và lý trí – ý chí. Kiêng ăn giúp tôi không chỉ biết bản thân mình – một chức năng của lý trí – mà với ân sủng của Chúa, giúp tôi làm chủ bản thân – một chức năng của ý chí. Bằng cách sắp xếp sự thèm muốn theo lý trí và ý chí, tôi có được sự tự chủ, sự hòa hợp bên trong bản thân, khiến tôi không trở thành nô lệ cho sự thèm muốn của mình mà là người làm chủ chính mình.
Sự tự chủ không phải là chống lại than xác, vì nó tìm cách xây dựng lại sự hiệp nhất giữa thân xác và linh hồn vốn là con người trọn vẹn, nhưng đã bị tội lỗi phá tan. Sự tự chủ đó cho phép một người lựa chọn và kiên trì làm điều tốt. Điều đó đòi hỏi nỗ lực, dù đôi khi người ta có thể thất bại, nhưng, với sự kiên trì và ân sủng, có thể giúp người ta phát triển đến tầm vóc “vinh quang của Thiên Chúa là con người sống trọn vẹn” (Thánh Irênê). Chính Chúa Giêsu đã nói: “Phần tôi, tôi đến để cho chiên được sống và sống dồi dào” (Ga 10:10).
Mùa Chay mời gọi chúng ta thực hiện nỗ lực đó, trong đó việc chay tịnh là một cách thế quan trọng. Chúng ta sẽ không thực hiện được việc chay tịnh như thế nếu không sống tinh thần cầu nguyện đích thực: thực thi ý muốn cứu độ của Thiên Chúa. Giáo hội dạy rằng Mùa Chay là thời gian cầu nguyện mạnh mẽ và tập trung hơn bất cứ thời gian nào khác.
Vì vậy, khi chúng ta bước vào bốn mươi ngày Mùa Chay này, hãy cầu xin với Thiên Chúa: “Xin cho Mùa Chay này của con trở nên Mùa Chay đích thực như Chúa mong muốn! Amen.”
