Thần học Sáng thế ký
Chuyển ngữ từ New Bible Commentary 21st Century Edition 1994
Tác giả: Gordon J. Wenham
Giảng viên cao cấp về Nghiên cứu Tôn giáo,
Trường Đại học Cheltenham và Gloucester, Cheltenham, Vương quốc Anh
Thần học Sáng thế ký 12-50
Các chủ đề thần học quan trọng của Sáng thế ký 12-50, thực sự của toàn bộ Ngũ Kinh, được trình bày trong 12:1-3: ‘Chúa đã phán với Áp-ram: ““Hãy rời bỏ xứ sở, họ hàng và nhà cha ngươi, mà đi tới đất Ta sẽ chỉ cho ngươi.2 Ta sẽ làm cho ngươi thành một dân lớn, sẽ chúc phúc cho ngươi. Ta sẽ cho tên tuổi ngươi được lẫy lừng, và ngươi sẽ là một mối phúc lành.Ta sẽ chúc phúc cho những ai chúc phúc cho ngươi; Ai nhục mạ ngươi, Ta sẽ nguyền rủa. Nhờ ngươi, mọi gia tộc trên mặt đất sẽ được chúc phúc.” ‘ Ở đây, Đức Chúa Trời đưa ra bốn lời hứa với Abraham: rằng ông sẽ được cấp một ‘đất’ (1); rằng ông sẽ trở thành một ‘quốc gia vĩ đại’ (2); rằng ông sẽ được hưởng một mối quan hệ (giao ước) đặc biệt với Chúa (3); và nhờ Ngài mà mọi dân tộc sẽ được phước (3). Bất cứ khi nào Thiên Chúa ngỏ lời với các tổ phụ trong Sáng thế ký, Ngài đều đề cập đến những lời hứa này, thường mở rộng hoặc làm cho chúng trở nên cụ thể hơn. Ví dụ: một ‘xứ’ (12:1) trở thành ‘xứ này’ (12:7), ‘tất cả miền đất ngươi đang thấy … mãi mãi’ (13:15) và ‘toàn bộ xứ Ca-na-an … như tài sản vĩnh viễn của ngươi và con cháu ngươi sau này’ (17:8).
Để hiểu tầm quan trọng của những lời hứa trong Sáng thế ký, đọc giả nên xem tất cả các lời phán của Chúa trong sách và lưu ý những thay đổi trong cách diễn đạt giữa đoạn này và đoạn tiếp theo (12:1-3, 7; 13:14-17; 15:1- 7, 13-21; 16:11-12; 17:1-21; 18:10-32; 21:12-13, 17; 22:11-18; 28:13-15; 31:3; 32:27-29; 35:1, 9-12; Những thay đổi này cho thấy rằng Thiên Chúa làm cho những lời hứa trở nên cụ thể và giáo điều hơn bao giờ hết khi các trưởng tộc (tổ phụ) đáp lại bằng đức tin và sự vâng phục. Nhưng ngay cả hành vi sai trái hay tội lỗi của họ cũng không vô hiệu hóa những lời hứa; nó chỉ làm chậm quá trình thực hiện lời giao ước đó.
Không những Đức Chúa Trời đưa ra những lời hứa mà các trưởng tộc (tổ phụ) cũng thường xuyên nhắc đến, hoặc bạn bè hay kẻ thù của họ vô tình ám chỉ họ (15:2, 8; 16:2; 17:17-18; 21:6-7; 24:7- 8, 35-40, 60; 26:22, 28 29; 27:27-29; 28:2-4, 20-22; 29:32, 30:24, 27; , 49-50; 32:9-12; 33:5, 10-11; 34:10, 21; 35:3; 45:5-11; -21, 24-25). Những trích dẫn hoặc ám chỉ đến những lời hứa này cho thấy tầm quan trọng của chúng đối với các con người trong câu chuyện và đối với tác giả Sáng thế ký.
Hơn nữa, những tình tiết về cuộc đời của các trưởng tộc (tổ phụ) được ghi lại trong sách Sáng Thế minh họa sự ứng nghiệm của những lời hứa. Có lẽ tác giả sách Sáng thế ký (giống như thánh sử Gioan; xem 20:30-31) biết nhiều về các tổ phụ hơn là ông muốn kể lại. Tác giả đã chọn ra những tình tiết cho thấy những lời hứa đã trở thành hiện thực như thế nào, mặc dù chậm trễ. DJA Clines trong The Theme of the Pentateuch (JSOT Press, 1979) đã xác định một cách khéo léo chủ đề của Ngũ Kinh là sự thực hiện một phần những lời hứa với các tổ phụ. Vì vậy, khi đọc Sáng thế ký, chúng ta phải hỏi về mọi sự kiện: điều này góp phần thực hiện những lời hứa về đất đai, quốc gia, mối quan hệ giao ước và phước lành cho các quốc gia như thế nào?
Rõ ràng, không phải mọi khía cạnh của những lời hứa này đều được chú trọng trong mỗi phần. Việc thực hiện chúng cũng không diễn ra một cách dễ dàng – có rất nhiều trục trặc và thất bại. Sáng thế ký rõ ràng quan tâm nhất đến lời hứa của dòng dõi, rằng dòng dõi của Abraham sẽ trở thành một dân tộc vĩ đại. Tuy nhiên, sau khi đề cập đến tình trạng son sẻ của Sa-rah trong 11:30, phải đến 21:1 (hai mươi lăm năm sau) đứa con trai đã hứa, Isaac, mới ra đời. Tương tự như vậy, Rebekah, vợ của Isaac, chỉ thụ thai sau khi Isaac cầu nguyện có con trong 20 năm (25:20, 26). Tương tự như vậy, Rachel, tình yêu đích thực và là người vợ thực sự duy nhất trong mắt anh, đã thất vọng khi thấy những người vợ nô lệ của Leah và Gia-cóp đang sinh con này đến đứa con khác trước khi cô sinh được một đứa con (30:23), và sau đó cô chết khi sinh ra đứa con thứ hai ( 35:16-19). Đến cuối Sáng thế ký (46:27) con cháu của Abraham lên đến bảy mươi người, đây không phải là một dân tộc lớn. Mặc dù chúng tăng lên đáng kể trong thời kỳ nô lệ ở Ai Cập, lời hứa về vô số con cái dường như vẫn chưa được thực hiện trọn vẹn ngay cả trong cuộc Xuất hành.
Về lời hứa đất đai, tất cả những gì Abraham có được chỉ là mảnh đất chôn cất vợ ông (23:1-20). Isaac được phép sử dụng một số giếng nước (26:22-23), và Gia-cóp mua một mảnh đất gần Si-chem (33:19; xem 48:22). Vào cuối Sáng thế ký, không có con cháu nào của Abraham sống ở Ca-na-an, miền đất hứa; tất cả họ đã di cư đến Ai Cập. Thật vậy, việc vào vùng đất này, mặc dù đó là mối quan tâm chủ yếu của Xuất hành cho đến Đệ nhị luật, vẫn chưa được đảm bảo cho đến khi có sách Giô-suê.
Một số sự chậm trễ trong việc thực hiện những lời hứa có thể được cho là do các tổ phụ không tin hoặc không vâng lời (ví dụ 12:10-20; 16:1-14; 27:1-45). Tuy nhiên, dù họ có làm gì thì một khía cạnh của lời hứa đã nhiều lần được chứng minh là đúng: Đức Chúa Trời ở cùng các tổ phụ, ban phước cho ai chúc phước cho họ và rủa sả những ai rủa sả họ (12:3). Do đó, bất chấp mối nguy hiểm chết người, Abraham tin rằng mình đang ở Ai Cập và Ghê-ra, và nỗi sợ hãi thiếu đức tin của ông đã khiến vợ ông gặp nguy hiểm, cả Abraham và Sa-rah đều nổi lên an toàn và thực sự đã làm giàu về mặt gia sản nhờ ở lại những vùng đất xa lạ (12:10-20; 20:1-15). Tương tự như vậy, Isaac thịnh vượng bất chấp sự phản đối của người Phi-li-tin (ch. 26). Gia-cóp ý thức rằng Đức Chúa Trời đã đi cùng ông khi ông chạy trốn đến Paddan Aram để tìm mạng sống, và chính nhờ sự giúp đỡ của Đức Chúa Trời mà ông đã có thể thoát khỏi nanh vuốt của người cha vợ phản bội và trở về bình yên để hòa giải với người anh đã lên kế hoạch giết anh ta (28:20-21; 31:42; 33:11). Trên hết, sự nghiệp của Giuse chứng tỏ rằng Đức Chúa Trời đã ở cùng ông, khi ông từ tù trở thành người có quyền của Pha-ra-ôn (39:5, 23; 41:39).
Tuy nhiên, ngay cả ở đây lời hứa cũng chỉ được thực hiện một phần. Đức Chúa Trời đã lập giao ước với Abraham (15:18), xác nhận giao ước đó (17:7) và bảo đảm giao ước đó (22:15-18). Nhưng những giao ước chung này chỉ là lời mở đầu và là sự báo trước về giao ước vĩ đại của Sinai sẽ được lập với con cháu của Abraham.
Cuối cùng, lời hứa dành cho các dân tộc đã được thực hiện một phần. Nhờ nỗ lực của Abraham, vua Sô-đôm đã được giải cứu (14:17), và qua lời cầu nguyện của ông, những người phụ nữ không con của Ghê-ra đã thụ thai (20:17). Điều đáng kinh ngạc nhất là Giuse đã có công cứu mạng nhiều người, không chỉ của gia đình ông mà còn của người Ai Cập và của các quốc gia khác nữa (41:57). Ông chỉ ra rằng đây là một phần trong kế hoạch của Đức Chúa Trời (45:5-7; 50:20-21).
Thần học Sáng thế ký 1-11
Tại sao Đức Chúa Trời cần phải chọn Abraham, và Đức Chúa Trời là người đã đưa ra những lời hứa này là ai? Abraham phù hợp với lịch sử thế giới như thế nào? Đó là những câu hỏi mà Sáng thế ký 1-11 đề cập đến.
Sáng Thế Ký 12-50 cho thấy mười hai chi tộc là mười hai con trai của Gia-cóp (29:32-30:24; 35:18; 48:16). Những người hàng xóm gần nhất của Israel là hậu duệ của anh trai Gia-cóp (Ê-đôm từ Ê-sau; 25:26; 36:1) hoặc các bác/chú (Ishmael; 25:12) hoặc anh em họ xa (Mô-áp và Am-mon; 19:36-38). Bảng các dân tộc trong Sáng Thế Kí chương 10 cho thấy Israel có quan hệ như thế nào với bảy mươi dân tộc khác mà tác giả Sáng Thế Ký đã biết. Israel, giống như các chi phái Sy-ri và Ả-rập, cuối cùng đều có nguồn gốc từ Sem, một trong những con trai của Nô-ê (10:21-28). Các quốc gia xa xôi nhất mà Israel biết đến, bao gồm người Mê-đi, người Hy Lạp và các dân tộc Địa Trung Hải khác, đều có nguồn gốc từ Gia-phét (Japheth), một người con khác của Nô-ê (10:2-5). Cham, đứa con trai không được yêu mến của Nô-ê, được cho là tổ tiên của những kẻ thù truyền kiếp của Israel, bao gồm người Ai Cập, người Ba-by-lon và người Ca-na-an (10:6-20). Như vậy, qua bảng các quốc gia này, vị trí của Israel trong số các quốc gia vùng Cận Đông cổ đại đã được xác định.
Những chương mở đầu này của Sáng thế ký cũng xác định quan điểm của Israel về Thiên Chúa đối với những niềm tin phổ biến vào nhiều vị thần ở phương Đông cổ đại. Câu chuyện trong Kinh thánh về loài người từ sự sáng tạo đến trận lụt tìm thấy sự tương đồng trong các văn học cổ đại khác (chẳng hạn như sử thi Atrahasis và Gilgamesh và Câu chuyện lũ lụt của người Sumer) thường được chú ý. Nhưng điều quan trọng hơn nữa là cách Sáng thế ký, bằng cách kể lại những câu chuyện quen thuộc đối với những người cùng thời với tác giả, trình bày một cái nhìn mới, thực sự mang tính cách mạng, về Thiên Chúa và mối quan hệ của Ngài với thế giới và nhân loại.
Người phương Đông cổ đại tin vào vô số vị thần có quyền lực, kiến thức và đạo đức hạn chế, vì vậy tôn giáo là một công việc mạo hiểm. Bạn không bao giờ có thể chắc chắn liệu mình đã chọn đúng vị thần hay vị thần đó có thể mang lại cho bạn sức khỏe và sự cứu rỗi hay không. Nhưng Thần sáng thế là duy nhất và không có ai sánh bằng. Ngài toàn năng, tạo ra toàn bộ vũ trụ (cả mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao, thường được cho là các vị thần theo đúng nghĩa của chúng) chỉ bằng một mệnh lệnh đơn giản. Ngài đã tạo ra lũ lụt và Ngài đã ngăn chặn lũ lụt. Ngài cứu Nô-ê và gia đình ông vì Nô-ê là người công chính chứ không phải vì thiên vị. Đức Chúa Trời của Sáng thế ký cực kỳ quan tâm đến lợi ích của con người.
Không giống như thần thoại Lưỡng Hà kể về việc các vị thần đã tạo ra loài người như thế nào sau đó để cung cấp thức ăn cho họ, Sáng thế ký tuyên bố rằng loài người là mục tiêu của sự sáng tạo của Đức Chúa Trời và được Đức Chúa Trời đặt làm chủ muôn loài (1:26-29).
Tuy nhiên, mặc dù việc tạo ra loài người là thành tựu đỉnh cao của Đức Chúa Trời, nhưng theo Sáng thế ký, ngài hoàn toàn có sai sót vì ‘mọi khuynh hướng suy nghĩ của lòng [con người] lúc nào cũng chỉ là xấu xa’ (6:5). Chính tội lỗi của con người, chứ không phải khả năng sinh sản của con người (như trong sử thi Atrahasis), đã gây ra lũ lụt. Và sự bi quan sâu sắc này về bản chất con người và xã hội một lần nữa đã phân biệt thần học của Sáng thế ký với các tín ngưỡng cổ xưa khác của phương Đông. Ví dụ, người Lưỡng Hà (giống như nhiều nhà tư tưởng hiện đại) là những người tin tưởng vào sự tiến bộ. Họ cho rằng nền văn minh Babylon là nền văn minh tiên tiến và khai sáng nhất mọi thời đại. Sáng thế Ký tuyên bố đây là một trong những thời kỳ suy đồi nhất (6:1-4; 11:1-9). Sáng thế ký lần theo dấu vết của một ‘loạt tội lỗi dồn dập’, gây ra bởi sự bất tuân của Adam, trở nên trầm trọng hơn bởi vụ giết người của Cain và lên đến đỉnh điểm là những cuộc hôn nhân bất hợp pháp trong 6: 1-4, cuối cùng gây ra trận lụt. Hành động hủy diệt vĩ đại này được theo sau bởi một sự sáng tạo mới khi trái đất mới nổi lên từ nước, và Nô-ê, một Adam thứ hai, bước ra để cải tạo đất. Nhưng giống như Adam đầu tiên, ông cũng sa ngã; con trai ông Kham còn hành động tệ hơn; và tội lỗi của con người đạt đến đỉnh điểm khác khi người dân Babel cố gắng xây dựng một tòa tháp cao tới tận trời. Điều này dẫn đến một hành động phán xét phổ quát khác trong việc phân tán các quốc gia trên toàn cầu.
Nhưng chính một người đàn ông đến từ Ur, trung tâm của nền văn minh hư nát này, đã được Chúa kêu gọi rời bỏ quê hương, chuyển đến một nơi mới và xây dựng một quốc gia mới, để tất cả các quốc gia trên thế giới tìm thấy phước lành. Vì bất chấp sự u ám về tội lỗi của con người, Sáng thế ký về cơ bản vẫn là một cuốn sách lạc quan. Nó tuyên bố rằng mục đích của Đức Chúa Trời dành cho nhân loại, lần đầu tiên được thể hiện khi Ngài sáng tạo ra (chương 1–2), cuối cùng sẽ đạt được nhờ dòng dõi của Abraham.
Đọc thêm
- Kidner, Genesis, TOTC (IVP, 1967).
- Atkinson, The Message of Genesis 1-11, BST (IVP, 1990).
- G Baldwin, The Message of Genesis 12-50, BST (IVP, 1986).
- JH Sailhammer, Genesis, EBC (Zondervan, 1990).
- Wenham, Genesis 1-15, WBC (Word, 1987).——– , Genesis 16-50, WBC (Word, 1994).
