Giới thiệu Sáng thế ký
Chuyển ngữ từ New Bible Commentary 21st Century Edition 1994
Tác giả: Gordon J. Wenham
Giảng viên cao cấp về Nghiên cứu Tôn giáo,
Trường Cao đẳng Giáo dục Đại học Cheltenham và Gloucester,
Cheltenham, Vương quốc Anh
Tiêu đề
Tựa đề Sáng thế ký xuất phát từ bản dịch tiếng Hy Lạp (bản Septuagint) và có nghĩa là ‘nguồn gốc, sự sáng tạo’, trong khi tựa đề tiếng Do Thái (lấy từ những lời mở đầu cuốn sách) là ‘Ban đầu’. Cả hai tựa đề đều gợi ý một cách khéo léo chủ đề của cuốn sách, vì nó mô tả nguồn gốc của vũ trụ, thế giới, loài người, các thể chế của con người (chẳng hạn như hôn nhân), các quốc gia và trên hết là dân tộc Israel. Công việc sáng tạo của Đức Chúa Trời trong việc biến tất cả những điều này thành hiện thực được tập trung vào Sáng thế ký.
Một tựa đề khác, hiện nay hiếm được sử dụng hơn, là ‘Cuốn sách đầu tiên của Mô-sê’. Tựa đề này nêu bật sự thật rằng Sáng thế ký là phần đầu tiên của một tác phẩm gồm năm tập, theo truyền thống được gán cho Mô-sê, còn được gọi là Luật pháp hay Ngũ kinh. Sáng thế ký đặt việc ban hành luật ở Sinai (chủ đề của Xuất hành đến Đệ nhị luật) vào bối cảnh lịch sử và cung cấp chìa khóa thần học cho việc giải thích các luật pháp và câu chuyện có trong những cuốn sách đó.
Địa điểm và nội dung
Giống như các cuốn sách khác của Kinh thánh, Sáng thế ký chủ yếu mang tính thần học, tức là nó quan tâm đến việc mô tả Thiên Chúa là ai, Ngài hành động như thế nào và tại sao cũng như cách Ngài đối xử với nhân loại. Thường thì hoạt động của Chúa trong các vấn đề của con người không rõ ràng, trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta hoặc thậm chí trong một số phần của Kinh thánh (ví dụ như sách Esther). Nhưng trong Sáng thế ký, đặc biệt là trong những chương đầu, Đức Chúa Trời là nhân vật trung tâm. Tại đây ngài không ngừng nói và hành động, thể hiện quyền năng và bản tính của ngài. Những đọc giả Kitô giáo ngày nay, được dạy dỗ để tin vào một Đức Chúa Trời thánh khiết toàn năng, có thể không ngạc nhiên trước nội dung mang tính tôn giáo của Sáng thế ký. Nhưng những đọc giả cổ xưa, đến với cuốn sách này từ bối cảnh của nhiều vị thần ngoại giáo, hẳn sẽ ngạc nhiên về nó.
Thần Sáng Thế không phải là một trong nhiều vị thần địa phương có trí tuệ và quyền lực hạn chế, mà là Đấng Tạo Hóa toàn năng của toàn bộ vũ trụ, đồng thời là Chúa và Thẩm phán của tất cả. Chính Thiên Chúa này đã tạo ra loài người, chăm sóc và phán xét những hành vi sai trái của họ. Chính Thiên Chúa này đã nói chuyện với Abraham, thúc đẩy ông rời bỏ quê hương, định cư ở Canaan (vùng đất của Israel) và nuôi dưỡng gia đình và dòng dõi ông ở đó. Đức Chúa Trời đã hứa với Abraham rằng con cháu của ông sẽ cư trú tại Ca-na-an, và Sáng thế ký ghi lại rằng, mặc dù có vô số lỗi lầm, nhưng những lời hứa này dần dần bắt đầu được thực hiện. Trong các sách tiếp theo, sự ứng nghiệm trọn vẹn hơn của những lời hứa này sẽ được mô tả. Chính quan điểm thiêng liêng này đã mang lại cho Sáng thế ký sự thống nhất và là trọng tâm trong sự hiểu biết của tác giả, và nó cần phải luôn được ghi nhớ khi chúng ta cố gắng liên hệ các câu chuyện của Sáng thế ký với lịch sử. Sáng Thế Ký không quan tâm đến các sự kiện vì lợi ích riêng mà vì những gì tiết lộ về bản tính của Đức Chúa Trời và các mục đích của Ngài.
Sáng thế và lịch sử
Nhiều cá nhân đã trải qua giai đoạn lịch sử thế giới trong Sáng thế ký. Tuy nhiên, phần lớn, những việc làm được ghi chép của họ liên quan đến gia đình riêng của họ chứ không phải các vấn đề quốc gia hay nhân loại. Mối quan tâm về sinh tử, tranh chấp gia đình, quyền chăn thả và chôn cất , v.v., đặc trưng cho những câu chuyện này cho thấy rõ ràng rằng đối với tác giả Sáng thế ký, các nhân vật mà ông mô tả đều là những cá nhân lịch sử có thật. Họ không phải là hiện thân của các gia tộc hay sản phẩm của trí tưởng tượng của anh ta.
Tuy nhiên, liệu chúng ta có thể chắc chắn rằng những câu chuyện trong Sáng thế ký thực sự mang tính lịch sử không? Cho đến nay, không có tài liệu thực sự rõ ràng hoặc bằng chứng nào, chẳng hạn như chuyến thăm Paddan Aram của Jacob hoặc công việc của Giuse với tư cách là vizier[1] của Ai Cập được phát hiện bên ngoài Kinh thánh. Điều này hầu như không có gì đáng ngạc nhiên vì có một tỷ lệ rất nhỏ thông tin được viết ra từ thời cổ đại và một phần nhỏ các văn bản còn sót lại và được các nhà khảo cổ học phát hiện. Điều này làm cho cơ hội chứng minh tính thực tế của một trong các trưởng tộc (tổ phụ) trở nên xa vời, trừ những gì chúng ta tìm thấy trong Kinh thánh. Nhưng có nhiều gợi ý trong Sáng thế ký về sự cổ xưa của các truyền thống của nó, và những điều này khiến cho khó có khả năng những câu chuyện đó là sự sáng tạo của các ‘tiểu thuyết gia’ tôn giáo viết rất lâu sau thời đại mà họ tuyên bố mô tả, như một số học giả gợi ý.
Đầu tiên, tên của các trưởng tộc (tổ phụ) là những cái tên thường được sử dụng vào đầu thiên niên kỷ thứ hai trước Công nguyên nhưng sau đó rất hiếm khi được sử dụng. Những cái tên như Jacob, Isaac và Ishmael là những cái tên tiêu chuẩn của người Amorite đầu tiên ( c. 1800 TCN ) nhưng sau đó đã lỗi thời. Những cái tên khác trong các câu chuyện về các trưởng tộc (tổ phụ), ví dụ như Serug[2], Nahor và Terah, xác nhận rằng các trưởng tộc (tổ phụ) đến từ vùng Haran.
Thứ hai, phong tục xã hội của các trưởng tộc (tổ phụ) phù hợp với những phong tục được đề cập trong các văn bản Cận Đông cổ đại. Một số tập tục ( chẳng hạn như tục lệ một người đàn ông tặng của hồi môn cho con gái mình khi cô ấy lấy chồng) thay đổi rất ít trong suốt hai nghìn năm và do đó không giúp chúng ta xác định niên đại các câu chuyện về các trưởng tộc (tổ phụ) một cách chính xác. Họ chỉ đơn giản là thể hiện những câu chuyện có thật trong cuộc sống, bất cứ khi nào chúng được viết ra. Tuy nhiên, có một số phong tục dường như đã thay đổi theo thời gian, ví dụ như nhận nô lệ làm người thừa kế (Sáng thế ký 15) hoặc gọi đứa con lớn nhất là rab (Sáng thế ký 25:23), và những phong tục này đặt những câu chuyện trong Kinh thánh vào thời kỳ đầu. Giai đoạn. Tương tự, nhiều đặc điểm của câu chuyện về Giuse tìm thấy những điểm tương đồng tốt hơn trong các văn bản Ai Cập ở thiên niên kỷ thứ hai so với những văn bản sau này, và điều này một lần nữa chứng minh tính cổ xưa của những câu chuyện về Giuse.
Thứ ba, tôn giáo và đạo đức của các trưởng tộc (tổ phụ) dường như sớm hơn những gì được tìm thấy trong các sách khác của Ngũ Kinh. Đôi khi việc thực hành và tín ngưỡng của các trưởng tộc (tổ phụ) lại mâu thuẫn với những yêu cầu của luật pháp sau này. Chẳng hạn, Abraham cưới người chị cùng cha khác mẹ của mình (Sáng thế ký 20:12; x. Lv. 18:9), Gia-cốp cưới hai chị em (Sáng thế 29:21-30; x. Lv. 18:18) và Gia-cốp dựng lên một cột đá (Sáng thế 28:18); xem. Lv. 26:1; Dt. 16:21-22). Trong Sáng thế ký, Đức Chúa Trời gần như luôn tự giới thiệu mình là El, ví dụ: El Shaddai (“Đức Chúa Trời toàn năng”; Sáng thế ký 17:1), El Elyon (“Đức Chúa Trời tối cao”; Sáng thế ký 14:19). Sau này (sau Xuất hành 6:3), Giê-hô-va, ‘Chúa ‘ , trở thành tên tiêu chuẩn của người Israel để gọi Đức Chúa Trời.
Những quan sát này có xu hướng xác nhận rằng những câu chuyện về các trưởng tộc (tổ phụ) đều mang tính lịch sử, mặc dù rõ ràng là chúng ta không bao giờ có thể chứng minh được chi tiết về những sự việc cụ thể. Nhưng khi đến chương 1-11, chúng ta đang bước đi trên một nền tảng khác. Hầu hết những câu chuyện này đều đề cập đến những thời kỳ rất lâu trước khi chữ viết được phát minh, vì vậy chúng không thể là “lịch sử” theo nghĩa chặt chẽ của thuật ngữ này hoặc được xác minh bằng bằng chứng từ bên ngoài Kinh thánh. Tuy nhiên, Sáng thế ký cố gắng sắp xếp các câu chuyện theo trình tự thời gian và giải thích mọi thứ theo nguyên nhân và kết quả. Đây là những dấu ấn của việc viết lịch sử nên T. Jacobsen đã đặt ra thuật ngữ “huyền thoại-lịch sử” để mô tả loại văn học đó (JBL, 100 (1981), tr. 528). ‘Thần thoại’ có ý nghĩa tiêu cực, vì vậy ‘lịch sử sơ khai’ có lẽ là cách tốt hơn để mô tả Sáng thế ký 1-11. Trong tình trạng kiến thức hiện nay, thật khó để biết cách liên hệ những chương này với khám phá khoa học hiện đại. Sẽ hữu ích hơn (xem bên dưới về thần học Sáng thế ký và trong phần chú thích) khi đọc những chương này dựa trên nền tảng của những niềm tin hiện hành ở vùng Cận Đông cổ đại. Khi đó người ta sẽ thấy họ đang đưa ra lời phê bình mạnh mẽ về niềm tin vào nhiều vị thần. Tác giả Sáng thế ký dường như thừa nhận tính chất lịch sử của Adam, Eva và con cháu của họ, vì ông liên kết tất cả họ lại với nhau trong những cây phả hệ dài kết thúc với Abraham. Điều này cho thấy đối với ông A-đam là một cá nhân thực sự giống như Abraham hay Isaac.
Quyền tác giả
Quyền tác giả của Sáng thế ký là một trong những vấn đề được thảo luận nhiều nhất trong nghiên cứu Kinh thánh, vì vậy để có lời giải thích đầy đủ hơn về các vấn đề này, đọc giả nên xem bài viết về Ngũ kinh. Tuy nhiên, các quan điểm chính và lập trường được đưa ra trong bài chú giải như sau:
Theo truyền thống, Mô-sê (khoảng năm 1300 TCN ) được coi là tác giả chính của Sáng thế ký và bốn cuốn sách tiếp theo. Tuy nhiên, người ta chấp nhận rằng một số nhận xét (ví dụ 12:6; 36:31) cho thấy một số phần của cuốn sách đã được thêm vào sau đó. Trong mọi trường hợp, văn bản Sáng thế ký không tuyên bố Mô-sê là tác giả của nó.
Từ thế kỷ 19 trở đi, học thuật phê bình chính thống đã giảm thiểu vai trò của Mô-sê trong việc viết Ngũ Kinh. Thật vậy, quan điểm được chấp nhận rộng rãi nhất là Sáng thế ký được viết từ ba nguồn chính J (thế kỷ thứ mười trước Công nguyên ), E (thế kỷ thứ chín trước Công nguyên ) và P (thế kỷ thứ sáu trước Công nguyên ). Người ta cho rằng Sáng thế ký đã trải qua một loạt sửa đổi với chất liệu mới được thêm vào trong mỗi ấn bản mới.
Kể từ những năm 1970, đã có nhiều câu hỏi được đặt ra về lý thuyết tài liệu J, E, P, với một số học giả tranh cãi về niên đại của các nguồn và những người khác nghi ngờ về sự tồn tại của chúng. Cho đến nay, chưa có lý thuyết nào xuất hiện để thay thế sự đồng thuận phê phán nguồn cũ nên nó vẫn được giả định trong nhiều sách giáo khoa và chú giải.
Trong khi cuộc tranh luận gay gắt này vẫn tiếp tục, người ta đã chấp nhận rộng rãi rằng công việc đầu tiên của người chú giải là giải thích hình thức hiện tại của văn bản. Dù tác giả Sáng thế ký sử dụng nhiều nguồn hay chỉ một nguồn, điều quan trọng là bản chất của cuốn sách. Đó là một tổng thể được xây dựng đẹp đẽ, chứa đầy những câu chuyện được kể sống động, truyền tải tầm nhìn về Thiên Chúa và lẽ thật của Ngài được giả định xuyên suốt phần còn lại của Kinh thánh. Vì vậy, điều mà bài chú giải này tập trung vào là hình thức cuối cùng hiện tại của văn bản. Điều này có thể sớm hơn đáng kể so với người ta thường nghĩ (để có những cuộc thảo luận đầy đủ hơn, hãy xem bài viết về Ngũ Kinh). Bất cứ ai viết Sáng thế ký, vào bất kỳ thời kỳ nào, đều quan tâm đến việc nói cho chúng ta biết về Thiên Chúa hơn là cho chúng ta những manh mối về danh tính của chính tác giả.
Thần học
Sách Sáng thế chia thành hai phần không bằng nhau. Các chương 1-11, lịch sử sơ khai, tập trung vào nguồn gốc của loài người, và các chương 12-50, thời kỳ các trưởng tộc (tổ phụ), tập trung vào nguồn gốc của dân Israel. Sự chú ý nhiều hơn dành cho các trưởng tộc (tổ phụ) cho thấy mối quan tâm chính của tác giả là gì. Vì vậy, khi xem xét các chủ đề thần học chính của Sáng thế ký, các chương 12-50 sẽ được đề cập trước tiên và sau đó là các chương 1-11, cung cấp nền tảng cho sự lựa chọn Abraham và dòng dõi ông.
[1] Vai trò của Vizier là cố vấn cho Pharaoh về mọi vấn đề liên quan đến vương quốc. Họ đóng vai trò là người có quyền lực thứ hai trong bộ máy cai trị của Vương Quốc; chỉ có Pharaoh mới mạnh hơn Vizier. Chức vụ này thường được bổ nhiệm cho một người đàn ông đáng tin cậy và là thành viên của gia đình Pharaoh.
[2] Xem Stk 11:20-26
